Tomaszów Mazowiecki

Prawdziwa, przejmująca i tragiczna historia tomaszowskiego Żyda Izraela Aljuche „Lutka” Orenbacha była inspiracją spektaklu w reżyserii Kariny Góry „Listy z getta”, którego premiera odbyła się 31 lipca 2015r. w pofabrycznym lofcie przy Zgorzelickiej 25 w Tomaszowie Mazowieckim.

Urodzony 29 X 1920r w Tomaszowie Mazowieckim Izrael Aliuch „Lutek” Orenbach był urzędnikiem-wolontariuszem, karykaturzystą, a także aktorem-amatorem i reżyserem przedstawień teatralnych w getcie tomaszowskim. Pod koniec lat trzydziestych XX w. wyprowadził się wraz z rodzicami do Bydgoszczy gdzie zdał maturę i w okresie wakacyjnym poznał  Edith Blau, o rok młodszą niemiecką Żydówkę z Gdańska.

Niestety rozdzieliła ich wojna. Na początku okupacji we wrześniu 1939 r. po zajęciu Bydgoszczy przez wojska niemieckie Orenbachowie zdecydowali się na powrót do Tomaszowa. Od grudnia 1939 r. przez dwa lata „Lutek” prowadził intensywną korespondencję ze swoją ukochaną Edith . W listach pisał o wszystkim. O tym co dzieje się w tomaszowskim gettcie i rodzinie.

Niestety Edith Blau została wywieziona do obozu pracy w Rydze, następnie do obozu w Stutthofie, a potem na wyspę Bornholm. Kontakt z „Lutkiem” się urwał. Izrael Aliuche Orenbach znalazł się w obozie zagłady w Treblince, gdzie stracił prawdopodobnie życie.

Wszystko co dzisiaj zobaczycie Państwo w spektaklu wyreżyserowanym przez Karinę Górę i scenografii Małgorzaty Jochan ma swoje odbicie w listach „Lutka” do Edith. W tych listach jest wszystko to co zobaczymy dzisiaj na deskach tego niezwykłego teatru. Miejsce gdzie się dzisiaj znajdujemy to pofabryczny loft przy Zgorzelickiej 27, teren dawnego getta, a niedaleko stąd przy Zgorzelickiej 14 mieszkał właśnie Izrael Aliuche Orenach, także jego duch pewnie krąży w pobliżu i nam sprzyja bo spektakl powstał w niespełna dwa tygodnie – mówiła podczas premiery Barbara Przybysz dyrektor Ośrodka Kultury „Tkacz”.

Bardzo się cieszę, że spektakl udało się zrealizować w tej symbolicznej przestrzeni, przy ulicy Zgorzelickiej, która należała częściowo do tomaszowskiego getta. Getta, które podzieliło bardzo drastycznie 30 maja 1940 roku Tomaszów Mazowiecki. Lutek – Żyd znalazł się w tym gettcie, aczkolwiek on Żydem się nie czuł, nazywał siebie Słowianinem i chłopem z Mazurskiej ziemi. Cieszę się że spektakl i cały ten projekt był dynamiczny. Nad tym spektaklem pracowało bardzo wiele osób ponieważ funkcjonowaliśmy w trzech równoległych grupach. Była to grupa dramaturgiczna, aktorska i scenograficzno- kostiumograficzna.

Pisząc projekt, czytając listy Lutka i zajmując się nimi naukowo, bardzo zależało mi żeby projekt to była fuzja czasu i przestrzeni. Udało się. Jesteśmy tutaj w tym miejscu po którym przechadzali się nasi bohaterowie, opowiadamy nową historię i nanosimy treści na to brzemienne miejsce – mówi koordynatorka projektu Justyna Biernat.

Przez dwa tygodnie prowadziłam warsztaty aktorskie z grupą, która jest wiekowo urozmaicona. Najmłodszy uczestnik ma 10 lat najstarszy 21. Łączna ilość aktorów to 22 osoby więc bardzo duża obsada. Holokaust i getto to nie łatwe tematy. Dużym wyzwaniem było to, żeby dzieci zainteresować taką tematyką i odpowiednio ich przygotować do przekazania tych treści widzom.

Spektakl jest konwencji teatru ruchu z elementami słowa. Właściwie „Lutek” pisząc do Edith rzadko opowiadał o tym co się dzieje w gettcie. Raczej ta myśl tęsknoty spotkania z ukochaną stała się motywem przewodnim spektaklu. Dzieci podczas warsztatów były najpierw przygotowywane pod kątem świadomości tematu, a później przenieśliśmy wszystko na ruch. Gesty są dla mnie językiem uniwersalnym i wzmacniają przekaz – mówi reżyserka Karina Góra.

Przedstawienie obejrzało prawie 500 osób. Na premierze pojawili się między innymi Anna Rozenfeld artystka malarka, judaistka, Dorota Liliental Absolwentka Wydziału Aktorskiego Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley (USA), dr Joanna Posłuszna UMCK, Eliza Gaust z Centrum Dialogu im. Marka Edelmana, oraz przedstawiciele władz samorządowych.

Trzeba przyznać, że młodzi aktorzy amatorzy z Tomaszowa wyśmienicie poradzili sobie z trudnym tematem spektaklu. W niesamowicie przejmujący sposób opowiedzieli ruchem i mimiką nie tylko historię nieszczęśliwej miłości, ale pokazali strach, rozpacz i ból jaki towarzyszył więźniom getta.

Końcowa scena odejścia Żydów i rozłąka kochanków „Lutka” i Edith to przejmująca cisza, która przerodziła się w owacje na stojąco i łzy wzruszenia.

Centrum Dialogu im. Marka Edelmana zaproponowało, aby we wrześniu spektakl pokazać szerszej publiczności w jednym z loftów w Łodzi.

Koordynatorem projektu „Nie/Pamięć. Teatr w Tomaszowie Mazowieckim” jest Justyna Biernat. Reżyserem spektaklu Karina Góra, a scenografowie i kostiumografowie; Daria Wnuk, Iga Kuik pracowali pod kierownictwem scenograf i kostiumograf Małgorzaty Jochan.
Dramaturdzy Bartłomiej Sęk, Hanna Sęk, Anna Kowalska, Aleksandra Koselak, Wiktoria Kondejewska, Weronika Biernat, Przemysław Biernat pod kierownictwem krytyka teatralnego Justyny Biernat.
Obsada: Obsada spektaklu
Klaudia Koścista, Marcin Grabolus, Marcelina Jaroma, Jagoda Jasnowska, Kasia Garczyńska, Ismena Piasecka, Adrianna Rumińska, Tomasz Dobski, Bartłomiej Dębiec, Maja Pinczewska, Kornel Celoch, Natalia Wojciechowska, Aleksandra Banasiak, Paulina Kowalczyk, Wiktoria Jagoda Obłog, Lena Kapruziak, Marcelina Bińczyk, Maja Ostalska, Maciej Majchrzak, Kosma Góra, Julia Sikora, Wiktoria Kondejewska, Martyna Romańska, Zuzanna Kudlik.

Zdjęcia i montaż wideo: Dariusz Kwapisiewicz
Montaż dźwięku do spektaklu: Tomasz Dobski
Organizator: O.K. „TKACZ” – dyrektor Barbara Przybysz.

Skomentuj